Ma.Vehbi Shatri
Koncepti totalitar po tërhiqet përballë zgjerimit të globalizimit
Duket se koncepti i pavarësisë në botën tonë bashkëkohore është bërë, në një masë të madhe, relativ. Në dritën e ndryshimeve të ndryshme që po përjeton bota sot, është bërë jashtëzakonisht e vështirë për një vend sado i madh apo i vogël, të forcohet pas mureve të kufijve të tij gjeografikë, politikë, ideologjikë, kulturorë apo ekonomikë. Kuptimi i tij gjithëpërfshirës ka filluar të tërhiqet përballë zgjerimit të globalizimit me forcat e tij që kalojnë kufijtë dhe kontinentet.
Koncepti i pavarësisë politike:
Pavarësia mund të shihet në kuptimin e saj politik si:
- Çlirimi i vendit të kolonizuar nga zgjedha e kolonializmit, sikur të thuhej: “Ky vend ishte një koloni e Perandorisë Britanike, atëherë ishte u çlirua prej saj dhe fitoi pavarësinë e saj”.
2. Vendi nuk i nënshtrohet asnjë kolonializmi, si për shembull: “Ky vend nuk i është nënshtruar kurrë autoritetit kolonial, pasi ka qenë i pavarur që nga kohërat e lashta e deri më tani”.
Duket se koncepti i fjalës pavarësi nuk hyri në botën e shoqërisë sonë vetëm pas rënies së Perandorisë Osmane dhe nënshtrimit të shumicës së vendeve, dhe më pas popujt punuan për t’u çliruar nga autoriteti i këtij mandati dhe të shpëtoj prej tij.
Realiteti politik dhe shfaqja e lëvizjeve çlirimtare kanë shkaktuar tronditje të dhunshme në strukturën e shoqërive, ka zgjeruar gjithashtu horizontet e mendjes dhe ka thelluar ndërgjegjësimin e popujve për realitetin e konflikteve ushtarake dhe politike në vendet e tyre.
Kuptimi i ri gjuhësor i fjalës pavarësi është marrë nga termi shkencor politik pasi u përhap, u përhap gjerësisht në qarqet shoqërore, kulturore dhe jokulturore, si rezultat i fekondimit intelektual, përkthimeve dhe konvergjencës midis njerëzve.
Në disa referenca përmendet se pavarësia politike përfshin shtetin që gëzon sovranitetin, pra autoritetin që ka për t’u përballur me individë brenda territorit të tij dhe për t’u përballur me vende të tjera jashtë vendit.
“Pavarësi” nënkupton lirinë natyrore të një personi, domethënë mungesën e ndërhyrjes, mbikëqyrjes ose ndikimit të drejtpërdrejtë ose të tërthortë nga të tjerët në punët e tij private.
Po ashtu, në një nga fjalorët e termave juridikë thuhej se pavarësia është një fjalë e përbërë nga parashtesa negative “në” dhe “varësi”, që do të thotë mungesë varësie.
Kur bëhet fjalë për një shtet, fjala përdoret si sinonim i sovranitetit dhe i të drejtës së shtetit për të ushtruar në vetvete tërësinë e fuqive të tij të brendshme dhe të jashtme pa iu nënshtruar një shteti tjetër ose një autoriteti ndërkombëtar, ndërkohë që duhet të ketë parasysh ndërkombëtarët, ligjin, të respektojë detyrimet e tij dhe t’i përfshijë ato në ligjet e tij të brendshme.
Nga kolonializmi në pavarësi
Është e nevojshme të sqarohet koncepti i kolonializmit si një realitet, rezistenca e të cilit çoi në lindjen e konceptit të pavarësisë në disa vende dhe popuj të botës.
Kolonializmi historikisht ndahet në dy pjesë:
Kolonializmi i lashtë:
I cili është dominim i drejtpërdrejtë, i arritur nëpërmjet pushtimit ushtarak dhe përdorimit të “fuqisë së fortë”. siç e dinte bota moderne kur u kolonizuan Spanja, Portugalia dhe Franca, Britania dhe Holanda janë vende të shumta me motive ekonomike dhe fetare.
Kolonializmi i ri:
Është dominim indirekt, dhe një nga format e kontrollit kolonial që nuk varet nga kontrolli i drejtpërdrejtë politik apo një prani e qartë ushtarake, por bazohet në kontrollin ekonomik, social dhe kulturor dhe përdorimin e konceptit “të butë pushtet”.
Në një nga fjalorët thuhej se kolonializmi modern është imponimi i kontrollit të huaj politik, ekonomik dhe kulturor mbi një vend, duke njohur pavarësinë dhe sovranitetin e tij, domethënë pa adoptuar metoda tradicionale koloniale, më e rëndësishmja prej të cilave është ushtarake.
Sistemi i protektorateve dhe shteteve nën kujdestari konsiderohet një formë e kolonializmit modern.
Për të arritur qëllimet e tij, kolonializmi modern përdor mjete të posaçme për të shmangur kundërshtimin e qartë popullor ose kundërshtimin ndaj opinionit publik botëror, duke përfshirë përfundimin e marrëveshjeve dypalëshe të pabarabarta, duke e lidhur vendin në zhvillim me një sërë ndihmash dhe borxhesh, nëpërmjet Bankës Botërore dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar.
Problemi i pavarësisë në botën e sotme
Çfarë do të thotë koncepti i pavarësisë së shtetit? A mund të flitet për pavarësi të plotë të shtetit sot? Apo është e pamundur kjo lloj pavarësie në dritën e sistemit bashkëkohor global të bazuar në mbivendosje dhe ndërthurje të interesave dhe diferencimit midis vendeve kryesore që kanë vendimet e tyre politike, gëzojnë sovranitetin e tyre dhe kontrollojnë politikat ndërkombëtare dhe vendeve të vogla e të dobëta që nuk kanë vendimet apo sovranitetin e tyre?
Çfarë i bën disa vende të mos zotërojnë plotësisht sovranitetin e tyre dhe të mos jenë të pavarura sipas standardeve të pavarësisë siç njihet në mendimin politik ndërkombëtar?
Koncepti i pavarësisë së shtetit në të drejtën ndërkombëtare:
Pavarësia e shtetit konsiderohet si një nga kushtet e nevojshme për njohjen e legjitimitetit të tij, përkundrazi është kusht në përcaktimin e shtetit, siç e përkufizojnë disa juristë ndërkombëtarë si “njësi juridike e përhershme që përfshin ekzistencën të një organi shoqëror që ka të drejtë të ushtrojë autoritet ligjor specifik mbi një komb të qëndrueshëm mbi një territor të caktuar.”
Shteti ushtron të drejtat e sovranitetit me vullnetin e tij të njëanshëm dhe duke përdorur forcën materiale që monopolizon.
Ekziston një përkufizim tjetër që e konsideron shtetin “një grup i madh njerëzish që banojnë përgjithmonë në një territor të caktuar dhe që gëzojnë një personalitet juridik, rend dhe pavarësi“.
Ushtrimi i vendimit të tij politik nga shteti, brenda dhe jashtë, sipas vullnetit të tij të lirë, herë shprehet me termin pavarësi, herë me termin sovranitet, ose thënë ndryshe, mosnënshtrimi i shtetit ndaj asnjë autoriteti, qoftë të brendshëm apo e jashtme.
Në rrafshin e brendshëm, pavarësia e shtetit nënkupton zotërimin e tij të autoritetit absolut mbi të gjithë individët, grupet dhe rajonet nën sundimin e tij, dhe legjitimitetin e nxjerr nga kontrata midis sundimtarëve dhe të sunduarve, ose premtimi ligjor i besnikërisë. Ky legjitimitet është ai që autorizon shtetin të nxjerrë ligje dhe rregullore dhe t’i bëjë njerëzit t’i respektojnë ato për të mbrojtur interesat e tyre nga njëra anë dhe prestigjin e shtetit nga ana tjetër, si dhe i jep atij autoritetin për të menaxhuar punët e vendit, politike, ekonomike, kulturore, arsimor dhe gjyqësor, bazuar në specifikën e vendit dhe atë që kërkon interesi publik.
Në planin e jashtëm, parimi i pavarësisë dhe sovranitetit të shtetit nënkupton pavarësinë e tij aktuale dhe ligjore në ushtrimin e vendimmarrjes së tij ndërkombëtare larg kontrollit apo drejtimit të çdo shteti tjetër. Ky parim nënkupton edhe njohjen nga vendet e tjera, të drejtën e tyre për përfaqësim diplomatik dhe anëtarësim në organizatat ndërkombëtare, si dhe lirinë e tyre për të marrë vendime ndërkombëtare në nivelin e jashtëm dhe në nivelin e marrëdhënieve ndërkombëtare, pa kufizime, kushte, detyrime apo presione, me përjashtim të detyrimet e njohura nga e drejta ndërkombëtare dhe traktatet ndërkombëtare dypalëshe dhe rajonale në kuadër të barazisë dhe respektit reciprok.
Prandaj, pavarësia e çdo shteti kërkon lirinë e tij nga të gjitha format e presionit, detyrimit dhe kontrollit të brendshëm dhe të jashtëm, dhe ky çlirim kërkon që shteti të ketë fuqi të mjaftueshme për të imponuar autoritetin e tij dhe për të zbatuar vendimet dhe qëndrimet e tij, sepse fusha politike ndërkombëtare , megjithëse bazohet në bashkëjetesën, bashkëpunimin dhe ndarjen e interesave të caktuara, bazohet gjithashtu në konkurrencë, konflikt, mosmarrëveshje dhe pabarazi në interesa dhe ekuilibra të pushtetit, dhe kjo kërkon që çdo vend të zotërojë fuqinë e nevojshme dhe të përshtatshme për të ushtruar pavarësinë aktuale.
Por a mund të pretendohet se të gjitha vendet e botës janë të barabartë në pavarësinë e tyre dhe të barabartë në ushtrimin e sovranitetit të tyre të brendshëm dhe të jashtëm?
Kufijtë e pavarësisë së plotë
Duke pasur parasysh natyrën e sistemit bashkëkohor ndërkombëtar, përbërësit e tij, aktorët e tij dhe interesat strategjike që e shtyjnë atë, dhe themelimi i aleancave dhe sindikatave ndërkombëtare, kompanive ekonomike ose politike, industriale ushtarake dhe organizatave ndërkombëtare, dhe në epokën e globalizimit, kompanive transnacionale, sovranitetit, teknologjisë dixhitale dhe revolucionit të medias dhe komunikimit, është e vështirë të flitet për ekzistencën e një shteti plotësisht të pavarur, të aftë për të ushtruar vendimin e tij politik i izoluar nga ndikimet.
Po kështu, nuk ka asnjë shtet të aftë të tërhiqet pas kufijve të tij gjeografikë, të kënaqet me pasurinë e tij, të jetë i pavarur në vendimmarrjen e tij politike dhe të jetë i ngurtë në pozicionet e tij ideologjike…
Bota është bërë e bazuar në varësinë e ndërsjellë, ndaj theksojnë se koncepti i sovranitetit, është bërë objekt polemikash dhe diskutimesh në nivel ndërkombëtar.
Në fund të shekullit të kaluar, disa vende të mëdha filluan të propozojnë idenë e “sovranitetit të kushtëzuar”, e cila bazohet në një koncept të ri të sovranitetit që do të thotë “e drejta e bashkësisë ndërkombëtare për të ndërhyrë në autoritetin e një vendi, kur autoriteti sundues në të shtyp dhe shfaros njerëzit e tij ose një pjesë të tyre me pretekstin e sovranitetit të tij mbi vendin.” Të gjithë individët brenda territorit të tij.
Është gjithashtu e mundur të flitet për ndikimin e revolucionit të internetit, “hapësirës kibernetike” dhe fluksit të mediave në kalimin e kufijve gjeografikë midis vendeve dhe lejimin e qarkullimit të mallrave, mallrave dhe ideve, pa aftësinë për t’i kontrolluar apo drejtuar ato, gjë që mund të çojnë në ndryshime thelbësore në terma afatgjatë në një njësi.
Shteti dhe shoqëria, duke ndikuar negativisht në pavarësinë e tyre politikisht, ekonomikisht, gjuhësor, social, kulturor dhe arsimor…
A nuk është kriza e fundit ekonomike globale dhe pasojat dhe roli i medias dhe i internetit që kërcënoi dhe vazhdon të kërcënojë stabilitetin dhe pavarësinë e shumë vendeve në Perëndim dhe Lindje?
Si ta arrijmë pavarësinë?
Duket se pavarësia në kuptimin e saj të shëndoshë është bërë një gjë e së kaluarës.
Ajo që kërcënon pavarësinë e shteteve sot nuk është bashkëpunimi dhe pjesëmarrja pozitive në menaxhimin e çështjeve të botës bashkëkohore, as shkëmbimi i shërbimeve dhe përfitimeve humanitare në kuadër të barazisë dhe drejtësisë.
Përkundrazi, ajo që kërcënon pavarësinë e shteteve është varfëria, borxhi dhe ndërhyrja e drejtpërdrejtë politike dhe ushtarake ose ndryshe, sulmet e drejtpërdrejta mbi sovranitetin territorial të një vendi tjetër dhe shkeljet e ligjeve dhe normave ndërkombëtare.
Referencat:
• www.maajim.com
• www.kalema.net
• www.kenanaonline.com
• www.ar.wikipedia.org
